Kształcenie dziecka w Izraelu
Kształcić wg Biblii oznaczało nade wszystko zapoznać z tradycją ojców, historią ich rodziny, wyjaśnić znaczenie sprawowanych obrzędów. Ważne znaczenie miało publiczne czytanie i wyjaśnianie Prawa. Po reformie Ezdrasza czytanie Prawa przestało być sporadyczne i stało się cotygodniowym zwyczajem. W tym czasie 5 Ksiąg Mojżesza zostało podzielonych na fragmenty tak, aby czytanie całego Pięcioksięgu trwało 3 lata. Pedagogiczny wymiar miało też celebrowanie świąt. Wzorcowym przykładem edukacyjnego charakteru historii i świąt była Pascha. Nauka Prawa nie była celem samym w sobie. Miała prowadzić do jego realizowania w codziennym życiu.
Edukacja winna przede wszystkim polegać na moralnym ćwiczeniu się. Skoro Bóg domaga się od człowieka prawego postępowania, to człowiek od najmłodszych lat swojego życia, aż do starości winien być ćwiczony w moralności.
Wg Biblii, każdy religijny człowiek jest człowiekiem moralnym. Niemoralny to po prostu niereligijny. Nie trzeba być religijnym, aby postępować moralnie, ale wg Biblii nie można być religijnym będąc niemoralnym. Moralność zatem stanowiła u Izraelitów niewzruszony fundament edukacji. Nauczanie religijne zostało oparte na Dekalogu. W myśli żydowskiej cztery spośród Dziesięciu Przykazań dotyczyły relacji człowieka wobec Boga, sześć kolejnych odnosiło się do relacji międzyludzkich. Obrzędy, w tym składane Bogu ofiary, nie mogły wg Biblii zastąpić moralności. Ofiara mogła być postrzegana jedynie jako symbol szczerej intencji ofiarującego.
Ważną częścią edukacji moralnej była nauka dobrych obyczajów i poprawnego zachowania się. Przede wszystkim szacunku wobec osób starszych, którzy stoją na straży tradycji i którzy przekazują młodemu pokoleniu zasady mądrości życiowej: „Przed siwizną wstaniesz, będziesz szanował oblicze starca, w ten sposób okażesz bojaźń Bożą. Ja jestem Pan!” – Kpł 19, 32.
Największą wagę przykładano do wychowania w Prawie Jahwe i wychowania moralnego. Talmud mówi: „kto ma syna trudzącego się nad Torą, to tak jakby nigdy nie umarł” (Gen.R. 29, 4). W innym miejscu „kto wychowuje dzieci w Torze, należy do tych, którzy korzystają z owoców życia doczesnego, a największa nagroda czeka na nich w życiu wiecznym” (Szab. 127a).
Ojcowie spełniali w rodzinie funkcję kapłana i nauczyciela. To ojciec własnym przykładem i słowem pouczał syna o pracach domowych i zajęciach gospodarskich, prawach i obowiązkach mężczyzny i świętościach narodowych.
Szkoły i ich funkcja wychowawcza w Izraelu
W czasach Nowego Testamentu, a także w ostatnich latach Starego Testamentu część funkcji wychowawczych przejęła synagoga. Ojcem systemu szkolnego był Szymon ben Szetah, który w I w. po Chr. otworzył w Jerozolimie pierwszy bet ha sefer (dom księgi). Były to funkcjonujące przy synagogach swego rodzaju szkoły podstawowe gdzie rodzice posyłali chłopców (bBaba Bathra, 21a).
W roku 64 w. po Chr. arcykapłan Jehoszua ben Gamala ogłosił dekret, który można nazwać pierwszym prawem szkolnym. Wg niego w każdej prowincji i w każdym mieście mieli być nauczyciele (chazan), których opiece powierzano pięcioletnie dzieci. W traktacie Pirke Awot w Talmudzie czytamy: „w piątym roku życia musi dziecko rozpocząć święte nauki w dziesiątym oddać się studiowaniu tradycji, w trzynastym musi znać całe Prawo Jahwe i stosować Jego przepisy, w piętnastym rozpocząć pogłębiania wiadomości (Awot 5, 24).
W wieku 13 lat chłopiec osiągał dojrzałość fizyczną i odtąd był zobowiązany do zachowywania przepisów Prawa. Naukę kontynuowano do 17-20 roku życia (Kpł 27, 3-7; 2 Tm 3, 14). Głównym zadaniem takiej szkoły było nauczenie umiejętności czytania oraz zapamiętywania metodą wielokrotnego powtarzania słów Biblii tzw. ćwiczenia mnemotechniczne. Chłopcy siedzieli na ziemi i pod kierunkiem nauczyciela studiowali zwoje Prawa. Zaczynano od Księgi Kapłańskiej, która zwiera prawa i zasady moralno-prawne. Znacznie mniej uwagi poświęcano kształceniu dziewczynek. W świecie gdzie małżeństwo i rodzicielstwo było powszechnym obowiązkiem obawiano się, że nauka odciągnie dziewczęta od domu i rodziny.
Czy biblijny model ma jeszcze jakiekolwiek znaczenie dla nas? Moim zdaniem – choć nie jeden do jednego – zdecydowanie tak.
7 zasad Biblijnego Modelu Wychowania (BMW) aktualnych także dziś:
1. Celem edukacji jest nie tyle pomnożenie wiedzy, ile wdrożenie wychowanka do życia wg Bożego zamysłu (wychowanie ku moralności, która podoba się Bogu). Jeżeli jesteś niemoralny jesteś niereligijny i niewykształcony.
2. Kształcenie – nade wszystko zapoznanie z tradycją ojców, historią ich rodziny, wyjaśnienie znaczenia sprawowanych obrzędów.
3. Unikalna relacja ojca i syna – ojciec wprowadza syna w życie wiary. To zakłada żywą wiarę ojca, która jest przekazywana dziecku. Dajesz to co masz. Nie można dać tego czego się nie ma. Bycie z dzieckiem, a nie bycie obok dziecka.
4. Dyscyplina w miłości – jej celem była wola zbudowania człowieka wg Bożego zamysłu, a nie autorytaryzm.
5. Celebrowanie świąt (nade wszystko Paschy) ważnym sposobem wychowania.
6. Szacunek wobec osób starszych szacunkiem wobec Boga. Akcentowanie nie tyle praw dziecka, ile jego obowiązków wobec osób starszych.
7. Najlepszą gwarancją dobra dziecka (praw dziecka) jest zdrowa rodzina oparta na przekonaniu, że dzieci są własnością Boga, a nie rodziców. Nie są też własnością narodu, czy państwa. Dzieci są darem Boga dla rodziców.
Jak to już padło wyżej, współcześnie odrzuca się model autokratyczny, na korzyść modelu demokratycznego, a często liberalnego. Jeżeli zapytamy dlaczego te współczesne modele wychowawcze są niedobre, odpowiedź będzie prosta: wszystkie one prowadzą do stylu życia naszych dzieci, który nie podoba się Bogu. Nawet model demokratyczny jest niedobry gdyż zaciera on rolę ojca i matki, którzy stają się dla dziecka partnerami, zaś posłuszeństwo zostało usunięte ze słownika wychowania.
Tadeusz Oniśko
Pierwsza część opracowania: Biblijny Model Wychowania została opublikowana na stronie https://fundacjabenedictus.pl w dniu 8 października 2021, zaś druga w dniu 30 sierpnia 2022 r.
